تاریخچه دسته‌بندی موسیقی به دوره قاجار باز می‌گردد

اولین نشست پژوهشی شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران (منطقه ۲) با موضوع «ژنتیک نهفته در موسیقی نواحی» در فرهنگسرای شهرکرد برگزار شد و این در حالی بود که کیخسرو طاهری و فرامرز منصوری از شاهنامه‌خوانان مطرح استان کهگیلویه و بویراحمد در این نشست حضور داشتند.

محمدعلی مرآتی، در ابتدای این نشست با اشاره به اینکه رابطه ژنتیک و اندام‌وار بین موسیقی اقوام و موسیقی دستگاه‌های اصلی وجود دارد، گفت: تاریخچه دسته‌بندی موسیقی به دوره قاجار باز می‌گردد و اکنون نمی‌خواهیم درباره این موضوع که کدامیک از انواع موسیقی اقوام یا دستگاهی منبع دیگری است، صحبت کنیم. اما شیوه موسیقایی مناطق لُرنشین ما به لحاظ ژنتیک شباهت‌های زیادی با دستگاه‌های ایرانی دارد، ولی با هویتی کاملا مستقل است.

او ادامه داد: ما در موسیقی مردمی یا اقوام از بیان و لحن بهره می‌بریم تا اینکه مثل غربی‌ها به نت و فواصل توجه کنیم. حتی در دستگاه‌های موسیقی ما ملودی‌تیپ‌ها اهمیت بیشتری دارند.

دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران درباره بحث «طرح ژنتیک نهفته در موسیقی نواحی ایران» گفت: این طرح رابطه موسیقی دستگاهی ایران و موسیقی اقوام را مدنظر دارد. ما در منطقه جزو کشور‌هایی هستیم که رابطه ژنتیکی در موسیقی‌مان بسیار در هم تنیده است.

او توضیح داد: در بحث واژه‌شناسی از دهه چهل و حضور غربی‌ها و پژوهش‌های‌شان روی موسیقی ایران خلط مبحثی در اینباره شکل گرفته است. غربی‌ها زمانی که به بررسی موسیقی دستگاهی پرداختند، هر آنچه ایده خودشان از موسیقی کشور‌های دیگر از موسیقی سنتی بود را به نام موسیقی دستگاهی معرفی کردند. در حالی که میرزا عبدالله بزرگ در موسیقی هیچ وقت از واژه موسیقی دستگاهی به نام موسیقی سنتی استفاده نکرده است.
مرآتی بیان کرد: موسیقی سنتی در ایران را می‌توان با اشعار حافظ و سعدی به عنوان اشعار کلاسیک مقایسه کرد.

کلاسیک اصلاحی است که قومیت‌ها در آن دیگر مانند سابق پررنگ نیستند.

این هنرمند افزود: محور اصلی ما در موسیقی نواحی ایران توجه به سنت‌ها و اصالت‌های منطقه است. در طرح ژنتیک دستگاه دیگر مهم نیست، لحنی که موسیقی را شکل می‌دهد اهمیت دارد.

دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران توضیح داد: موسیقی‌شناسی در دنیای امروز به دنبال دستگاه و کارگان در آیین‌ها و اقوام نیست بله به لحن اهمیت می‌دهد. آیین به واسطه سنتی که دارد، می‌تواند از موسیقی‌های زمان خودش استفاده کند. این طرح ژنتیک نهفته‌ای که در موسیقی بختیاری و دیگر مناطق لرنشین وجود دارد، نشان از بزرگ‌تر شدن رابطه بین آنهاست.

او ادامه داد: در بحث لحن نبوغ اهمیت دارد. نبوغ استادی که به سنت و فرهنگ خود مسلط است و براین اساس انتخاب می‌کند لحن یا آوازش چگونه باشد. این نبوغ راهبر موسیقی است و افراد پیرو او براساس راه این استاد مسیر خود را طی می‌کنند.

مرآتی با اشاره به اینکه مسئله اصالت در موسیقی‌شناسی به نبوغ می‌رسد، تاکید کرد: نبوغ گرته‌برداری نیست. نابغه کسی است که به فرهنگ مسلط است، عناصر زیباشناسانه قوم را می‌شناسد و می‌تواند طرحی تنظیم کند که بزرگان را برای به کاربردن واژه اصیل در مورد یک موسیقی مجاب کند.

این مدرس موسیقی عنوان کرد: ما موزه‌دار هستیم. موزه‌داران سعی می‌کنند چیز‌های با هویت تغییر نکنند، اما سنت براساس استفاده نوابغ مرتب در حال تحول و تغییر است.

او ادامه داد: موسیقی در طول دوارن پیشرفت نکرده است. واژه پیشرفت و موسیقی علمی دو واژه غلط و مصطلح است. موسیقی علم نیست بلکه یک سیستم است.

دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران اظهار کرد: ما دنبال بیان موسیقی هستیم و در این مسیر نخبگان موسیقی بدون توجه به موسیقی‌های زودگذر تصمیم می‌گیرند چه استادی اعتبار بیشتری دارد.
او با اشاره به اینکه شاهنامه هم جزو عناصر فراقومی برای وحدت ایران است، مطرح کرد: ما شاهنامه‌خوانی را مانند تعزیه در موسیقی جا می‌دهیم. وحدت در کثرت موسیقی نواحی است و شاهنامه یک عنصر وحدت‌زا در این مسیر است که بزرگان انتخاب کرده‌اند آن را با لحن‌های متفاوت اجرا کنند.

در بخش دوم این نشست نیز کیخسرو طاهری و فرامرز منصوری دقایقی برای حاضران شاهنامه‌خوانی کردند.

بخش منطقه‌ای شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران در دو بخش «نشست‌های پژوهشی» و «اجرا‌های صحنه‌ای» به دبیری محمدعلی مرآتی و در یک گستره ملی به همت دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد استان‌های سراسر کشور به‌صورت غیررقابتی طی روز‌های ششم الی بیست‌وسوم تیرماه به میزبانی ۵ استان گلستان (۶ الی ۸ تیر)، چهارمحال و بختیاری (۱۰ تا ۱۲ تیر)، آذربایجان شرقی (۱۴ تا ۱۶ تیر)، کرمانشاه (۱۷ تا ۱۹ تیرماه) و کرمان (۲۱ تا ۲۳ تیر) در حال برگزاری است.