کمبود مسکن و اشتغال پایدار؛ موانع اصلی فرزندآوری

باشگاه خبرنگاران جوان– موضوع جمعیت و چالش‌های مربوط به آن از مهم‌ترین دغدغه‌های حال حاضر کشور است. بر اساس آمار‌های اخیر، ۷۷ درصد از زوج‌ها تمایل به فرزندآوری ندارند که این امر زنگ خطری جدی برای آینده جمعیتی ایران به شمار می‌آید.

در برنامه تلویزیونی «۸ درصد» به مناسبت هفته جمعیت، وحیده دستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت، به بیان دغدغه‌ها و راهکار‌های مقابله با بحران جمعیت پرداخت. وی ضمن تشریح نقش کلیدی ستاد ملی جمعیت که زیر نظر رئیس‌جمهور فعالیت می‌کند، عوامل متعدد کاهش نرخ فرزندآوری از جمله تحولات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را تبیین کرد و بر ضرورت حمایت‌های همه‌جانبه دولت از زوج‌های جوان برای افزایش انگیزه فرزندآوری تأکید نمود. یکی از نکات مهم مطرح شده در این گفت‌و‌گو، نقش مسکن مناسب و پایدار در افزایش رغبت به تشکیل خانواده و فرزندآوری بود؛ به گونه‌ای که نداشتن امنیت و ثبات مسکن، به عنوان یکی از موانع مهم اقتصادی، تأثیر چشمگیری بر کاهش تمایل به فرزندآوری دارد. همچنین، دستجردی به نقاط ضعف و ناکارآمدی برخی بسته‌های حمایتی اشاره کرد و خواستار بازنگری در سیاست‌ها و اولویت‌بندی منابع به منظور تحقق اهداف جمعیتی شد.

طبق آمار ۷۷ درصد زوج‌ها تمایل به فرزندآوری ندارند

وحیده دستجردی در ابتدای برنامه با تاکید بر نقش ستاد ملی جمعیت، بیان کرد: «ستاد ملی جمعیت نهادی است که مسئولیت مدیریت بحران جمعیت در کشور را بر عهده دارد و اهمیت آن به حدی است که ریاست آن بر عهده رئیس‌جمهور است. این ستاد شامل ۱۵ عضو از وزرا و نمایندگان سازمان‌های مختلف بوده که برای حل بحران جمعیت شکل گرفته است. آمار‌ها نشان می‌دهد که ۷۷ درصد زوج‌ها تمایل به فرزندآوری ندارند. مسئله جمعیت یک موضوع چندوجهی است که عوامل متعددی در آن نقش دارند و اقشار و جنسیت‌های مختلف را در بر می‌گیرد. یکی از دلایل کاهش جمعیت، شهرنشینی و وضعیت اقتصادی است. با افزایش سطح تحصیلات، به ویژه در زنان، فرصت و تمایل به فرزندآوری کاهش می‌یابد. همچنین، فقر و محرومیت از دیگر عوامل مهم کاهش جمعیت به شمار می‌روند.»

وی افزود: «دیدگاه‌ها نسبت به ازدواج و فرزندآوری در سال‌های اخیر دچار تغییرات بنیادینی شده‌اند که ناشی از تحولات گسترده اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در سطح جهانی است. این تحولات به گونه‌ای گسترده و عمیق رخ داده‌اند که بسیاری از صاحب‌نظران آنها را نوعی انقلاب فرهنگی می‌دانند؛ انقلابی که به تدریج ارزش‌ها و باور‌های سنتی و مذهبی مربوط به نهاد خانواده، نقش زن و مرد در خانواده و اهمیت فرزندآوری را کمرنگ کرده است.»

وی بیان کرد: «در بسیاری از جوامع، روند فردگرایی، افزایش استقلال فردی، تغییر نقش‌های جنسیتی و تغییر انتظارات از زندگی خانوادگی موجب شده است که جوانان دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به ازدواج و فرزندآوری داشته باشند. این تغییرات همچنین با گسترش آموزش و دسترسی به اطلاعات، تغییر سبک زندگی و اولویت‌های شخصی همراه شده است. متأسفانه در کشور ما به عنوان یک جامعه با فرهنگ و سنت‌های دیرینه، هنوز به طور کافی به بررسی و تحلیل این تغییرات ارزش‌ها و نگرش‌های نسل جدید پرداخته نشده است. این کم‌توجهی باعث شده است که سیاست‌ها و برنامه‌های مربوط به جمعیت و ازدواج نتوانند به خوبی با نیاز‌ها و دغدغه‌های نسل جوان هماهنگ شوند و از این رو تأثیرگذاری لازم را در افزایش نرخ ازدواج و فرزندآوری نداشته باشند.»

دولت باید از زوج‌های جوان برای تشویق به فرزندآوری حمایت کند

دستجردی درباره حمایت از جوانان و تشویق آنان به فرزندآوری گفت: «اگر افراد و به‌ویژه زوج‌های جوان این احساس را داشته باشند که پس از ازدواج و فرزندآوری از سوی دولت حمایت مالی، اجتماعی و فرهنگی دریافت می‌کنند، انگیزه و تمایل آنها برای تشکیل خانواده و افزایش جمعیت به طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت. حمایت‌های دولت می‌تواند شامل تسهیلات مالی مانند وام‌های قرض‌الحسنه، کاهش هزینه‌های درمان و آموزش، فراهم کردن فرصت‌های شغلی پایدار و تأمین مسکن مناسب باشد که نقش بسیار مهمی در کاهش نگرانی‌های اقتصادی خانواده‌ها ایفا می‌کند.»

وی افزود: «مطالعات و تحقیقات جهانی نشان داده‌اند که یکی از مهم‌ترین نیاز‌های مردان برای تصمیم‌گیری به فرزندآوری، داشتن شغل ثابت و درآمد قابل اطمینان است که بتوانند به کمک آن زندگی با ثبات و آینده‌ای مطمئن برای خانواده خود بسازند. علاوه بر این، وضعیت مسکن نیز از عوامل کلیدی در این زمینه محسوب می‌شود؛ داده‌ها و آمار‌های موجود نشان می‌دهد که افرادی که در خانه‌های استیجاری زندگی می‌کنند و امنیت و ثبات مسکن ندارند، به دلیل نگرانی از هزینه‌ها و شرایط زندگی، تمایل کمتری به فرزندآوری دارند. به همین دلیل، سرمایه‌گذاری هدفمند و گسترده در زمینه ایجاد اشتغال پایدار و تأمین مسکن مناسب و قابل دسترس برای خانواده‌ها، یکی از ضروری‌ترین اقدامات برای تشویق و حمایت از فرزندآوری است. چنین رویکردی نه تنها به بهبود کیفیت زندگی خانواده‌ها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به تدریج روند کاهش جمعیت را متوقف و جمعیت کشور را تثبیت نماید.»

بسته‌های حمایتی در راستای افزایش جمعیت موفق عمل نکرده‌اند

دستجردی درباره بسته‌های حمایتی برای تشویق فرزندآوری گفت: «در زمینه حمایت‌های مالی، از بیش از یک میلیون ثبت‌نام‌کننده در طرح خودرو به نام مادر برای فرزند دوم به بعد، فقط حدود ۳۲۰ هزار خودرو تحویل داده شده است. وام‌های قرض‌الحسنه ازدواج نیز کاهش یافته است؛ در سال ۱۴۰۲ تعداد وام‌ها ۷۷۱ هزار و در سال ۱۴۰۳ به ۶۰۸ هزار رسیده، در حالی که تعداد متقاضیان در صف انتظار به ترتیب ۱۴۹ هزار و ۴۵۵ هزار بوده است. شرایط تسهیلات فرزندآوری نیز مشابه است؛ در سال ۱۴۰۲، ۲۸۱ هزار متقاضی در صف انتظار بوده‌اند که در سال ۱۴۰۳ به ۳۷۴ هزار افزایش یافته است. در حوزه واگذاری زمین نیز عملکرد نامناسب بوده است؛ حدود ۷۰ هزار قطعه زمین در سال ۱۴۰۲ واگذار شده، اما این عدد در سال ۱۴۰۳ به ۱۶ هزار قطعه کاهش یافته است.»

وی در پایان اشاره کرد: «قانون جوانی جمعیت که بر اساس اصل ۸۵ قانون اساسی تصویب شده است، دائمی نیست و باید پس از ۷ سال مورد بازبینی قرار گیرد. وظیفه نمایندگان مجلس است که در این زمینه نظارت کنند. دبیرخانه ستاد ملی جمعیت تصمیم گرفته است تا اولویت‌بندی منابع و اعتبارات را بر اساس تأثیرگذاری بر جمعیت انجام دهد تا حمایت‌های مؤثر و هدفمند ارائه شود.»